I.Từ Pháp lệnh Thư viện…

            Ngày 28/ 12/ 2000, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa X biểu quyết, nhất trí tán thành Dự án Pháp lệnh Thư viện. Trước đó vài tháng, vì một vài lý do khách quan liên quan đến hợp tác quốc tế, UBTVQH đã quyết định tạm gác lại, không xem xét tới việc biểu quyết ban hành Pháp lệnh Thư viện. Vì vậy, nhận được thông tin này, tôi vui sướng không bút nào tả nổi. Với cương vị khi đó là Vụ trưởng Vụ Thư viện, Tổ trưởng tổ xây dựng Dự án Pháp lệnh, tôi đã thầm nghĩ, thì ra ở đời, đôi khi “đậu vớt lại còn sung sướng hơn cả thủ khoa!”! Thật may mắn, tuy được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua vào những ngày cuối cùng của Thiên niên kỷ XX nhưng lại nằm trong Lệnh số 01/2001/L-CT ngày 11-1-2001 của Chủ tịch nước về việc công bố Pháp lệnh Thư viện - văn bản quy phạm pháp luật đầu tiên của Thư viện Cách mạng Việt Nam ở đầu Thiên niên kỷ mới!

            “Sau 18 năm (2000-2018), Pháp lệnh Thư viện đã mở ra một thời kỳ phát triển mới của sự nghiệp Thư viện Việt Nam. Để triển khai thi hành Pháp lệnh Thư viện, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Bộ, các ngành đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật, các địa phương đã chủ động hướng dẫn triển khai Pháp lệnh trên địa bàn, tạo khuôn khổ pháp lý, giúp cho sự nghiệp thư viện phát triển, khẳng định vị thế, góp phần nâng cao dân trí và có nhiều tác động tích cực đối với kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước…Tuy nhiên, cũng sau gần 18 năm thi hành, Pháp lệnh và các văn bản hướng dẫn thi hành đã bộc lộ nhiều bất cập với hệ thống pháp luật và thực tiễn đời sống xã hội, đòi hỏi cần có Luật Thư viện để điều chỉnh; Đó là sự cần thiết có một đạo Luật Thư viện - mong ước đã nhiều năm của hơn 30.000 anh chị em thư viện cả nước” (trích Tờ trình của bộ VHTTDL về Dự án Luật Thư viện năm 2018)

Thực tế, năm 2012, dự án Luật Thư viện đã từng được đưa vào chương trình xây dựng Luật, Pháp lệnh của Quốc hội khóa XIII. Nhưng do phạm vi điều chỉnh và một số vấn đề của dự thảo Luật chưa được làm rõ nên Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIII đã đề nghị đưa ra khỏi Chương trình Quốc hội khóa XIII (Báo cáo Thẩm tra chính thức dự thảo Luật Thư viện của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng tháng 5/2019).

          Vì vậy, mặc dù đã rất nỗ lực, nhưng tôi và nhiều anh chị em vẫn nín thở chờ đợi kết quả lần trình thứ 2 trước toàn thể Đại biểu Quốc hội. Không ngờ, vào 14g15’, ngày 21/ 11/ 2019, tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XIV, với 442/446 đại biểu Quốc hội có mặt đã biểu quyết nhất trí thông qua Luật Thư viện với tỷ lệ phiếu khá cao, 91,51%. Cả Ban soạn thảo (Bộ VHTTDL) và anh chị em trong Ủy ban Văn hóa Giáo dục,Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, Tổ Thẩm tra và Chuyên gia vỡ òa, sung sướng. Tính từ ngày 30/ 7/ 2018 Bộ trưởng bộ VHTTDL ban hành quyết định số 2786/QĐ-BVHTTDL thành lập Ban soạn thảo và Tổ biên tập dự án Luật Thư viện, đến nay vừa tròn 480 ngày đêm. 480 ngày đêm “lao tâm khổ tứ”, đầy vất vả, gian nan để hôm nay công sức của anh chị em đã được đền đáp một cách mĩ mãn!

          Một điều trùng hợp thú vị, năm 2019, tôi vừa tròn 70 tuổi đời và 49 năm làm thư viện, đã vinh dự được chứng kiến sự kiện trọng đại nhất của ngành thư viện: Luật Thư viện ra đời. Tôi nghĩ, có lẽ đây là cơ hội cuối cùng để được đóng góp một phần công sức và trí tuệ cho ngành thư viện, nơi mà cả đời tôi đã gắn bó, đam mê và chịu ơn sâu nặng!

          Chỉ còn hơn 2 tháng nữa, ngày 01/7/2020, Luật Thư viện sẽ có hiệu lực. Một khối lượng lớn công việc để triển khai Luật Thư viện đang chờ chúng ta. Nhưng cũng một thời gian ngắn nữa, sẽ chẳng mấy ai nghĩ tới quá trình xây dựng Luật Thư viện lại khó khăn đến mức gian nan và vất vả đến vậy? Vẻn vẹn chỉ có vài chục trang in với 6 chương, 52 điều, sao mà khó khăn đến thế? Quy trình để ban hành một đạo luật của Quốc hội là như thế nào? Có những điểm gì mới so với Pháp lệnh Thư viện 20 năm về trước?

          Là người may mắn, từng trực tiếp xây dựng Pháp lệnh Thư viện và nay lại có mặt trong suốt chặng đường 480 ngày đêm xây dựng Luật Thư viện, tham dự đầy đủ gần 40 cuộc họp, thảo luận lớn nhỏ về dự án Luật Thư viện, tôi xin ghi lại để anh em thư viện suy ngẫm và hành động, vì “một nét chữ mờ hơn một trí nhớ đậm!”. Có nhiều điều ẩn chứa đằng sau những câu chữ của Luật, chúng ta cần biết, để hiểu sâu sắc hơn về Luật Thư viện và những người đã xây dựng nên nó.

II. Đến Luật Thư viện…

1. Quy trình xây dựng Luật Thư viện:

- Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng viết tắt: UBVHGD) được Quốc hội khóa XIV giao nhiệm vụ chủ trì thẩm tra Luật Thư viện. Trong 1 năm có 2 kỳ họp Quốc hội: vào tháng 5- 6 và tháng 10-11. Theo kế hoạch, Luật Thư viện trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 7 Quốc hội khóa XIV (tháng 6/2019) và trình thông qua tại Kỳ họp thứ 8 (tháng 11/2019).

- Theo nguyên tắc, trước khi đưa ra Quốc hội thì UBVHGD phải trình xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội (viết tắt: UBTVQH). UBTVQH đồng ý hồ sơ đã đủ điều kiện trình Quốc hội thì mới được đưa vào chương trình của Kỳ họp Quốc hội (viết tắt: QH), mỗi tháng sẽ có 1 phiên họp UBTVQH.

- Có một điểm đặc biệt đối với dự án Luật Thư viện. Đó là câu chuyện trong quá khứ. Năm 2012, dự án Luật Thư viện đã từng trình UBTVQH và bị “phanh” lại nên không được trình ra QH nữa. Cái “dớp” đó khiến cho các thành viên UBTVQH thận trọng, soi xét kỹ hơn đối với dự án này. Có thể, đó là lý do mà dự án Luật Thư viện lần này đã phải trình UBTVQH xem xét đến 2 lần (phiên họp tháng 3 và tháng 4/ 2019) trước khi trình QH cho ý kiến tại kỳ họp 7, hoặc có thể một lý do quan trọng khác là chất lượng dự án Luật chưa đạt yêu cầu để trình ra QH.

2. Kế hoạch xây dựng Luật Thư viện có thể tạm chia làm 3 giai đoạn lớn:

a. Giai đoạn 1: UBVHGD khảo sát, chuẩn bị đưa Dự án Luật vào thẩm tra:

Thực hiện chương trình công tác năm 2018, để chuẩn bị thẩm tra dự án Luật Thư viện sẽ được trình QH cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 7 (dự kiến vào tháng 5 năm 2019), Ủy ban VHGD đã thành lập Đoàn khảo sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về thư viện.

          Đoàn khảo sát đã làm việc với Bộ VHTTDL vào tháng 7/2018); tổ chức khảo sát thực tế tại TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, tỉnh Thái Bình và Sóc Trăng (tháng 8-9 -10/2018); tổ chức hội nghị tham vấn chuyên gia; đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ GDĐT) và các tỉnh/ thành phố trực thuộc Trung ương báo cáo về các vấn đề thuộc phạm vi khảo sát. Trên cơ sở xem xét báo cáo của các Bộ ngành, 47 địa phương và kết quả các cuộc làm việc, khảo sát, tham vấn chuyên gia, Đoàn khảo sát đã nắm được khá toàn diện và chính xác thực trạng của mạng lưới thư viện cả nước. Với 23 trang của bản báo cáo kết quả khảo sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về thư viện, có thể đánh giá rằng: UBVHGD đã thực hiện công tác chuẩn bị cho việc xây dựng dự án Luật Thư viện rất bài bản, khoa học. Từ việc đánh giá “Thực hiện chức năng quản lý nhà nước về thư viện với 10 vấn đề lớn”, và “Thực trạng tổ chức và hoạt động thư viện với 9 vấn đề cơ bản nhất”, ngay từ những ngày đầu, Đoàn khảo sát đã xác định rõ “Những vấn đề cần quan tâm khi xây dựng Luật”. Với việc khảo sát toàn diện, sâu sát, cụ thể, Đoàn công tác đã để lại trong anh chị em thư viện niềm tin, hy vọng vào sự  thành công của dự án Luật Thư viện. Tinh thần này đã thể hiện rất rõ trong quá trình chỉ đạo và trực tiếp xây dựng Luật Thư viện. (Báo cáo Kết quả khảo sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về thư viện, ngày 5/ 3/ 2018 của UBVHGD).

          Để giúp Ủy ban xây dựng Kế hoạch thẩm tra; tổ chức thẩm tra, giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Thư viện theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, báo cáo ỦBTVQH, ngày 5/ 11/ 2018, UBVHGD đã ban hành Nghị quyết Thành lập Tổ công tác của UBVHGD thẩm tra dự án Luật Thư viện. Tổ công tác gồm 9 thành viên do bà Hoàng Thị Hoa, Phó Chủ nhiệm Ủy ban là Tổ trưởng và các thành viên gồm:

Ông Phan Viết Lượng, Ủy viên Thường trực Ủy ban

Bà Nguyễn Thị Mai Hoa, Ủy viên Thường trực Ủy ban

Ông Phạm Hùng Anh, Cục trưởng Cục Cơ sở vật chất và Thiết bị trường học, Bộ Giáo dục và Đào tạo

Ông Nguyễn Hữu Giới, Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam

Ông Nguyễn Trọng Phượng, Trưởng phòng nghiệp vụ, Thư viện Quốc gia Việt Nam

Ông Nguyễn Hoàng Sơn, Giám đốc Trung tâm Thông tin thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội

Ông Tạ Bá Hưng, Nguyên Cục trưởng Cục Thông tin, Khoa học và Công nghệ Quốc gia  (Bộ Khoa học và Công nghệ) với vai trò Chuyên gia.

Ông Phạm Thế Khang, Nguyên Giám đốc Thư viện Quốc gia với vai trò Chuyên gia.   Tuy nhiên, có vài vị trong Tổ thẩm tra do không thu xếp được công việc ở cơ quan nên đã vắng mặt tương đối nhiều lần trong quá trình tham gia xây dựng Luật Thư viện.

Tổ Thư ký Bà Nguyễn Thị Sáu, Phó Vụ trưởng là Tổ trưởng và các thành viên:

Bà Lại Phương Dung, Chuyên viên

Bà Lê Thị Bích Diệp, Chuyên viên

b. Giai đoạn 2: Trình QH cho ý kiến dự án Luật tại kỳ họp 7:

+ Chính phủ trình hồ sơ Luật sang xin ý kiến QH. QH giao cho UBVHGD thẩm tra hồ sơ Luật.

+ UBVHGD có nhiệm vụ soạn thảo Báo cáo thẩm tra dự án Luật Thư viện. Giai đoạn này, UB chỉ có thể góp ý chỉnh sửa dự án Luật, còn quyền chỉnh sửa là của Ban soạn thảo Bộ VHTTDL (viết tắt: BST).

+ Chính phủ trình dự án Luật tại 2 phiên họp UBTVQH tháng 3 và 4/ 2019. Ở 2 phiên họp UBTVQH, UBVHGD đều có Báo cáo thẩm tra sơ bộ.

+ Tiếp thu ý kiến UBTVQH, BST chỉnh sửa dự án Luật. Thường trực UBVHGD dự thảo Báo cáo thẩm tra xin ý kiến tại phiên họp toàn thể UBVHGD ngày 26/ 4/ 2019. Đây là báo cáo thẩm tra chính thức, sau khi hoàn thiện sẽ trình ra QH.

+ Tại kỳ họp thứ 7, có 01 buổi thảo luận tại Tổ (gần 500 ĐBQH chia về 19 Tổ để thảo luận) và 01 buổi thảo luận tại hội trường. Buổi thảo luận Tổ diễn ra vào ngày 23/ 5, sau đó UBVHGD có nhiệm vụ soạn thảo Báo cáo tổng hợp ý kiến ĐBQH thảo luận tại Tổ trong 5 ngày để gửi đến các vị đại biểu Quốc hội (viết tắt: ĐBQH) tiếp tục nghiên cứu. Buổi thảo luận ở Hội trường diễn ra vào ngày 11/ 6. UBVHGD tiếp tục có nhiệm vụ tổng hợp ý kiến ĐBQH phát biểu tại Hội trường.

+ Trên cơ sở ý kiến của các vị ĐBQH, UBVHGD tổ chức họp với BST, Tổ thẩm tra, Chuyên gia để chỉnh sửa dự thảo Luật.

c. Giai đoạn 3: Trình QH thông qua dự án Luật tại kỳ họp 8:

+ Giai đoạn này, quyền chỉnh sửa dự án Luật là của UBVHGD. UBVHGD tổ chức họp với BST, Tổ thẩm tra, Chuyên gia, UB Pháp luật để chỉnh sửa dự án Luật. Để thực hiện dân chủ, tạo sự đồng thuận cao nhất, UBVHGD vẫn duy trì sự phối hợp chặt chẽ với BST để chỉnh lý dự án Luật.

+ UBVHGD có nhiệm vụ soạn thảo Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Thư viện kèm dự án Luật trình QH. Báo cáo này là ý kiến của UBVHGD đối với những góp ý của ĐBQH tại kỳ họp 7. Nếu nhất trí với ý kiến đại biểu (viết tắt: (ĐB) thì tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật. Nếu không nhất trí thì giải trình.

+ Tháng 7/ 2019, trước khi trình UBTVQH tại Phiên họp tháng 8/ 2019, UBVHGD tổ chức 01 cuộc Tọa đàm và 3 cuộc Hội thảo tham vấn ý kiến chuyên gia, nhà quản lý, cán bộ làm công tác thư viện tại 03 thành phố lớn (Hà Nội, Đà Nẵng, TPHCM).

   Cụ thể: ngày 12/ 7, UBVHGD tổ chức Tọa đàm tham vấn một số nhà khoa học, quản lý thư viện tiêu biểu ở các cơ quan Trung ương tại Hà Nội;  Tổ chức Hội nghị tham vấn rộng rãi khu vực phía Nam tại TP.HCM (25/7), khu vực phía Bắc tổ chức tại Hà Nội (29/7), khu vực miền Trung và Tây Nguyên, tổ chức tại Đà Nẵng (31/7).

+ Ngày 30/ 7/ 2019, UBVHGD tổ chức họp với các Bộ, ngành liên quan về những vấn đề thuộc thẩm quyền được thể hiện trong dự án Luật Thư viện.

 + UBVHGD trình UBTVQH Báo cáo giải trình và dự án Luật Thư viện tại Phiên họp tháng 8/ 2019.

+ UBVHGD tiếp thu ý kiến UBTVQH, chỉnh sửa dự thảo Luật và gửi xin ý kiến của 63 Đoàn ĐBQH ở 63 tỉnh/ thành phố trực thuộc Trung ương. UBVHGD tổng hợp ý kiến của 63 Đoàn ĐBQH, chỉnh sửa dự án Luật.

+ UBVHGD tổ chức phiên họp toàn thể UB thông qua Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Thư viện vào tháng 9/2019.

+ UB gửi xin ý kiến UBTVQH bằng văn bản trước khi gửi ra QH.

+ Tại kỳ họp 8, QH không thảo luận Tổ nữa mà chỉ có 01 buổi ĐBQH thảo luận tại Hội trường. Đây là cơ hội cho những ĐB nào không nhất trí với Báo cáo giải trình của UB hoặc có ý kiến thêm thì có ý kiến tiếp. Đây gần như là buổi góp ý cuối cùng của các ĐBQH đối với dự án Luật.

+ Sau buổi thảo luận tại Hội trường, nhóm làm Luật (Tổ thẩm tra, Chuyên gia, UB Pháp luật, BST) ngồi lại để tiếp thu ý kiến ĐBQH và hoàn thiện dự án Luật lần nữa. UBVHGD soạn thảo Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Thư viện (lần 2), gửi xin ý kiến UBTVQH bằng văn bản, sau đó gửi tới ĐBQH trước khi trình QH bấm nút thông qua.

+ Ngày 21/11/2019, dự án Luật Thư viện (với 6 chương, 52 điều) đã được QH thông qua với số phiếu khá cao (91,51% đại biểu tán thành).

+ Trước khi Chủ tịch QH ký chứng thực ban hành văn bản Luật chính thức, UBPL được UBTVQH giao nhiệm vụ rà soát, chỉnh sửa kỹ thuật, câu từ, văn phong lập pháp (không được chỉnh sửa về chính sách).

2. Những chuyển biến tiến bộ của Dự án Luật trong giai đoạn 2 và 3:  

a. Giai đoạn 2: BST chịu trách nhiệm tiếp thu, chỉnh sửa dự án Luật và chuẩn bị   trình dự án Luật ra QH Kỳ họp thứ 7:

- Tháng 3: UBTVQH nhận xét lần thứ nhất về dự án Luật Thư viện:

Sau một thời gian chuẩn bị, tiếp thu ý kiến góp ý của Tổ thẩm tra + Chuyên gia, UB đã có bản Báo cáo thẩm tra sơ bộ kèm theo dự án Luật trình UBTVQH tại Phiên họp tháng 3/2019. UBTVQH ghi nhận sự nghiêm túc, cố gắng của BST và trách nhiệm của UBVHGD đã thẩm tra, góp ý. Nhưng, hầu hết ý kiến của UBTVQH đều chưa bằng lòng về dự thảo Luật. 12 đồng chí trong UBTVQH đều có chung nhận xét gần với ý kiến Chủ nhiệm UB Pháp luật: “Hôm qua tôi đọc đến đêm thì thấy rằng, tài liệu của cơ quan soạn thảo rất dày, rất nhiều thông tin, đó là những thông tin quý về các biện pháp kỹ thuật, nghiệp vụ, tác nghiệp về hoạt động thư viện, rất phong phú và bổ ích. Tôi đọc thấy hiểu biết thêm nhiều nhưng với tính chất của một dự luật thì tính pháp lý và tính chính trị đều phải xem lại một số nội dung, kết cấu của nhiều điều khoản còn nhiều chỗ mâu thuẫn”, “Báo cáo tóm tắt thẩm tra sơ bộ, tôi đếm được 12 lần UBVHGD nói chưa được làm rõ, chưa thật hợp lý, còn dàn trải, còn chưa bao quát, chưa rõ…12 lần trong mấy trang báo cáo tóm tắt, nên dù công việc chuẩn bị đã rất công phu, vẫn cần tập trung rà soát, hoàn thiện một cách cơ bản thì mới có thể trình ra QH được.”

Rất may, Chủ tịch QH đã phát biểu “QH Khóa XIII chúng ta đã dừng lại dự thảo Luật Thư viện với nhiều lý do. Tôi nhất trí như các ý kiến đã phát biểu trước, BST đã rất công phu, nghiêm túc chuẩn bị tài liệu. Tôi đồng ý và ủng hộ chủ trương BST và UBVHGD tiếp thu góp ý hôm nay, về hoàn chỉnh thêm và sẽ trình phiên họp UBTVQH tháng 4. Kể cả lần tháng 4 tới mà còn nhiều ý kiến khác nhau, chúng ta vẫn phải tiếp tục đưa ra QH để tiếp tục hoàn thiện, vì đây là lần đầu tiên” (Bản Tổng hợp thảo luận tại hội trường của UBTVQH sáng ngày 13/3/2019);

- Tháng 4/ 2019: UBTVQH nhận xét lần thứ hai về dự án Luật Thư viện.

          Tại phiên họp UBTVQH tháng 4/2019, sau 1 tháng nỗ lực tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thư viện đã trình UBTVQH. Các đại biểu ghi nhận có sự tiến bộ nhưng vẫn còn nhiều ý kiến băn khoăn, chưa thật sự yên tâm, tương tự như ý kiến của Tổng thư ký QH Nguyễn Hạnh Phúc về phần giải thích từ ngữ ở Điều 2, ví dụ định nghĩa “Thư viện là nơi xây dựng và phát triển vốn tài liệu, người làm thư viện, cung cấp thông tin, tài liệu, dịch vụ và tiện ích thư viện theo yêu cầu để phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu, công tác, giải trí của người sử dụng. Đọc chỗ này nó lủng củng và cũng không rõ phát triển cả tài liệu, phát triển cả người làm thư viện thì không phải”… Kết luận hội nghị, PCT thường trực QH kết luận: “Căn cứ sự cần thiết, căn cứ vào hồ sơ, theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, thì đến nay hồ sơ có thể đủ điều kiện trình QH dự án luật này…Từ các nội dung thảo luận hôm nay, còn đọng 6 -7 sau đây: cần làm rõ hơn khái niệm thư viện gắn với việc giải thích từ ngữ; về chính sách Nhà nước; về phân loại thư viện; về thành lập thư viện và quản lý các loại thư viện các cấp; về thư viện cơ sở giáo dục và xếp hạng thư viện là những vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện. Xin phép Chủ tịch cho phép anh em BST tiếp thu, hoàn thiện theo hướng đó và sau đó, anh Bình, anh Định sẽ xem một lần nữa và gửi chúng ta xem trước khi gửi cho các đại biểu QH.” (Bản tổng hợp thảo luận tại hội trường chiều ngày 12/4/2019 của UBTVQH).

Khi đọc lại những trang tổng hợp của 2 cuộc họp UBTVQH tháng 3&4/ 2019, chúng tôi đã thầm nghĩ, “cái dớp” của năm 2012 dường như lại sắp gặp lại. Thật may mắn, dự án Luật đã được Chủ tịch QH, với tầm nhìn xa và là người ham đọc sách, hiểu rõ ích lợi của việc đọc, nên rất ưu ái với Văn hóa đọc, đã chỉ đạo tiếp tục hoàn thiện để trình dự thảo Luật ra QH trong tháng 7/2019.

Nhưng vấn đề hoàn thiện như thế nào để có thể thuyết phục được 500 đại biểu đại biểu? Theo quy trình, tháng 5/2019 dự thảo Luật đã được đưa về thảo luận ở các Tổ đại biểu trước khi thảo luận tập trung tại hội trường của toàn QH.

- Tháng 5/2019: 19 Tổ đã họp xem xét dự thảo Luật Thư viện. Đã có 81 ý kiến góp ý. Khối lượng ý kiến khá lớn và phong phú ở mọi thành phần, ở mọi miền đất nước. Đây là thời điểm BST lúng túng vì hầu hết các Chương, Điều đều chưa ổn, các đại biểu yêu cầu sửa chữa. Dự án Luật gần như rơi vào bế tắc. Có thể nói, kết thúc giai đoạn 2: dự án Luật có tiến bộ nhưng chưa đạt yêu cầu! Ý kiến đại biểu các Đoàn góp ý rất cụ thể, như: “Định nghĩa thư viện trong dự thảo Luật chưa phân biệt được thư viện với các phòng đọc sách, tủ sách cộng đồng dân cư, dòng họ”, “cách phân loại như dự thảo còn trùng lặp, chưa rõ ràng, lẫn lộn giữa các tiêu chí, mang tính chất giảng dạy về khoa học thư viện hơn là mang tính pháp lý”, “quy định tại chương III về hoạt động thư viện có tính liệt kê, chung chung mà chưa rõ nội dung cần điều chỉnh”, “quy định về liên thông còn chung chung, chưa rõ, cần có những quy định mang tính đột phá”, “quy định thư viện số còn sơ thảo, cần phải nghiên cứu hoàn thiện, bổ sung các nội dung liên quan đến thư viện số để phù hợp với xu thế phát triển của thư viện thế giới hiện nay”, “nội dung dự thảo Luật nghiêng về quản lý nhà nước, về thư viện công lập, còn thư viện tư nhân gần như bỏ ngỏ”v.v. (trích Báo cáo của Tổng thư ký Quốc hội tập hợp ý kiến các vị đại biểu Quốc hội thảo luận ở Tổ về Dự án Luật Thư viện) ngày 23/5/2019).

- Tháng 6/ 2019: Theo kế hoạch, chiều ngày 11/ 6/ 2019, dự án Luật được toàn thể Quốc hội thảo luận. Vì đã có 81 ý kiến góp ý ở 19 Tổ nên trong buổi chiều tại hội trường chỉ có 18/ 26 đại biểu đăng ký có đủ thời gian để phát biểu. 18 ý kiến phát biểu đều nhất trí cao với với Tờ trình của Chính phủ về sự cần thiết ban hành Luật Thư viện. Tuy nhiên, các đại biểu đều có chung nhận xét như đại biểu Lê Xuân Thân (Đoàn Khánh Hòa) “BST phải nghiên cứu nhiều hơn nữa để hoàn chỉnh một dự thảo Luật trình QH trong thời gian tới. Ngôn ngữ trong dự thảo Luật còn dấu ấn của Pháp lệnh Thư viện năm 2000 cách đây gần 20 năm”  Đại biểu Hoàng Thị Hoa (Đoàn Bắc Giang) đã phát biểu rất sâu sắc “Về khái niệm thư viện gồm 4 yếu tố: vốn tài liệu, người làm công tác thư viện, người sử dụng thư viện, cơ sở vật chất, kỹ thuật. Nhưng đến nay, cả 4 yếu tố đều đã có sự thay đổi, vì vậy trong Luật cần có quy định cho phù hợp. Do những thành tựu đột phá nhanh chóng của khoa học công nghệ và trào lưu hội nhập quốc tế, đặc biệt là sự phổ cập internet nên vai trò và hiệu quả của các hệ thống thư viện theo mô hình truyền thống đang bị thách thức một cách nghiêm trọng. Các hệ thống thư viện hiện nay không còn giữ vai trò là trung tâm thu hút mọi người trong việc phổ biến, truyền bá tri thức. Vậy, để có thể tồn tại và bắt kịp xu thế phát triển của khoa học, công nghệ thì hệ thống thư viện nước ta cần thay đổi đồng bộ cả về mô hình tổ chức, chính sách và cơ chế vận hành hoạt động. Sự thay đổi này cần đòi hỏi phải có một hành lang pháp lý bằng một đạo luật đầy đủ, rõ ràng và thông thoáng, cần thiết, phù hợp với cơ chế thị trường với sự hội nhập quốc tế và thành tựu của khoa học, công nghệ. Dự thảo đã đề cập được nhiều vấn đề nhưng cần thể hiện cụ thể về chính sách của nhà nước trong việc thúc đẩy đa dạng hóa, xã hội hóa hoạt động thư viện, khuyến khích đầu tư, ứng dụng kịp thời các phát minh công nghệ mới của thời kỳ cách mạng công nghệ 4.0 vào hoạt động thư viện. Thúc đẩy hình thành nhiều loại thư viện, đa dạng hóa các phương thức hoạt động thư viện, đa dạng hóa sản phẩm thư viện, khuyến khích liên thông, liên kết giữa hoạt động bảo tàng với thư viện, giữa các loại hình thư viện với nhau. Khuyến khích sự liên kết, hợp tác hoạt động giữa thư viện trong nước và nước ngoài, kết hợp giữa thư viện truyền thống với thư viện điện tử. Ngoài ra, trong đạo luật này cũng cần thể hiện vai trò của Nhà nước trong đầu tư tập trung cho loại hình thư viện mang tầm quốc gia, khu vực, vùng…” và nhiều ý kiến các đại biểu về vấn đề phân loại thư viện, thư viện cơ sở giáo dục, vấn đề xây dựng văn hóa đọc... Nhiều đại biểu bày tỏ sự không tán thành việc xếp hạng thư viện vì tính mục đích, tiêu chí xếp hạng không phù hợp chủ trương đầu tư của nhà nước và cũng chưa đủ sức thuyết phục. Kết luận sơ bộ thảo luận tại hội trường, PCTQH Tòng Thị Phóng nêu ra “6 vấn đề cần đề nghị Bộ VHTTDL kết hợp chặt chẽ với UBVHGD và các UB của QH, khẩn trương hoàn thiện dự thảo Luật để trình QH vào kỳ họp tới” (bản Tống hợp thảo luận tại hội trường của QH chiều ngày 11/6/2019).

Vừa choáng váng với các ý kiến của UBTVQH, nay lại đọc, lại nghe rất nhiều ý kiến của các Tổ và Đại biểu QH, BST càng lúng hơn, chưa tìm ra hướng chỉnh lý dự án Luật.

Rất may, buổi thảo luận tại hội trường đã kết thúc giai đoạn 2 của quá trình xây dựng dự án Luật Thư viện, để chuyển sang giai đoạn 3.

b. Giai đoạn 3: Giai đoạn UBVHGD trực tiếp tham gia chỉnh sửa dự án Luật:

- Tháng 6/2019:

Trên cơ sở ý kiến của UBTVQH tại 2 cuộc họp tháng 3 và 4; tiếp thu ý kiến của 19 Tổ đại biểu QH thảo luận và ý kiến thảo luận tại hội trường ngày 11/ 6/ 2019 của QH, UBVHGD đã tổ chức liên tiếp các cuộc họp chỉnh lý dự thảo luật với tần suất ngày càng cao. Trong tháng 6/ 2019, UBVHGD đã tổ chức nhiều cuộc họp giữa nhóm làm Luật (UBVHGD, Tổ thẩm tra, chuyên gia, UB Pháp luật) với BST để chỉnh lý dự án Luật. Cụ thể:

+ Sáng chủ nhật 16/ 6: UBVHGD tổ chức ngay cuộc họp giữa nhóm làm luật với BST xây dựng khung Luật mới và định nghĩa về Thư viện. Trong cuộc họp này, Nhóm làm luật cùng UBVHGD và BST đã nhất trí hướng xây dựng: kết hợp khung dự án Luật mới với những nội dung chọn lọc, phù hợp của BST và bổ sung phần hoạt động thư viện hiện đại mà các Chuyên gia đề xuất; xây dựng khái niệm Thư viện sao cho sát với bản chất của thư viện vì “Bản chất là khái niệm diễn đạt những đặc tính bên trong của sự vật, cái cốt lõi của sự vật gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của sự vật đó, liên quan đến định nghĩa”; Những quyết định này có ý nghĩa rất lớn tới diện mạo của Dự án Luật. Tinh thần mới của cuộc họp đã được đưa vào các bản dự thảo Luật ngày 17/ 6; ngày 24/ 6; ngày 27/ 6.

+ Chiều 17/ 6 : BST có dự thảo Luật (bản mới)

+ Sáng 24/ 6  : UBVHGD họp xem xét bản dự thảo Luật mớí.

+ Chiều 27 /6 : BST tiếp tục đưa ra bản dự thảo Luật mới

          Trong bản mới này UBVHGD+Tổ Thẩm tra+Chuyên gia và BST đã đồng thuận đưa vào Dự án Luật những khái niệm mới về Thiết chế thư viện, sử dụng thuật ngữ “tài nguyên thông tin” thay cho “vốn tài liệu”, quyết định cấu trúc lại khung Luật, xây dựng mới chương II, bỏ qua nội dung phân loại và đưa vào Chương II, Mục 1. Mạng lưới thư viện để ghi tên các loại thư viện hiện hành trong cả nước. Quyết định bỏ qua các tiêu chí về phân loại là một quyết định chuẩn xác, tháo gỡ bế tắc, luẩn quẩn trong tư duy do ảnh hưởng của quá trình đào trạo Thư viện học theo quan điểm của Liên Xô cũ. Hầu hết những người làm Pháp lệnh Thư viện trước đây cũng như những người đang soạn thảo Luật Thư viện hiện nay đều là “sản phẩm” của Thư viện học Xô Viết. Từ quyết định này, trong Mục 1 “Mạng lưới thư viện” ở Chương II đã có 1 Điều về Thư viện đại học, 1 Điều về Thư viện cơ sở giáo dục, chấm dứt khá nhiều tháng ngày tranh cãi. Thậm chí, khái niệm “Thiết chế” đã từng được Nguyên Bộ trưởng Bộ Văn hóa-Thông tin Nguyễn Khoa Điềm 20 năm trước rất mong muốn dùng cho đúng với sự sang trọng của Thư viện - “tháp ngà tri thức” trong “Pháp lệnh Thư viện”, nhưng không được. Khổ nỗi, khi đó Từ điển Tiếng Việt lại định nghĩa “Thiết chế là thể chế”. Không được dùng danh từ thiết chế nhưng BST khi đó kiên quyết không dùng khái niệm “nơi”, vì nó không phù hợp chút nào với “ngôi đền tri thức: thư viện”. Vậy là phải 20 năm 2 từ “thiết chế” mới được sử dụng trong trong văn bản quy phạm pháp luật về Thư viện.

          Khi dùng “tài nguyên thông tin” thay cho “nguồn lực thông tin và vốn tài liệu”, Tổ Thẩm tra + Chuyên gia đã phải tham khảo, dẫn nguồn từ Bách khoa toàn thư Mở “Wikipedia” bản mới nhất được công bố hồi 12:01’, ngày 24/6/2019 và  viện dẫn các công bố khoa học mới nhất của thế giới có liên quan để có sự chấp thuận, nhất trí về khái niệm này của BST.      

          Nhưng có lẽ thời gian chưa đủ để 2 luồng tư duy của UBVHGD + Tổ Chuyên gia + Chuyên gia và BST có thể hòa đồng. Vẫn còn khá nhiều vấn đề khác biệt, cần làm sáng tỏ để đi đến một bản dự thảo Luật phù hợp nhất với mong muốn của toàn xã hội. Thế mới biết, xây dựng dự án Luật Thư viện cũng không kém phần khó khăn chút nào!

- Tháng 7/ 2019:  Phát huy thành công bước đầu trong tháng 6/2019, UBVHGD đã tổ chức một loạt các cuộc tham vấn khoa học rộng rãi, dân chủ và bổ ích:

+ Ngày 12/ 7/ 2019: UBVHGD tổ chức Tọa đàm tham vấn ý kiến của một số nhà khoa học, quản lý thư viện tiêu biểu ở thành phố Hà Nội.

+ Ngày 25/ 7: UBVHGD tham vấn các thư viện khu vực phía Nam.

+ Ngày 29/ 7: UBVHGD tham vấn các thư viện khu vực miền Bắc.

+ Ngày 30/ 7: UBVHGD tham vấn các Bộ ngành ở Hà Nội.

+ Ngày 31/ 7: UBVHGD tham vấn các thư viện khu vực miền Trung và Tây Nguyên.

Tại 4 cuộc tham vấn, hàng trăm người, gồm các phó Giáo sư, tiến sĩ và đông đảo các nhà quản lý thư viện ở khắp các vùng miền, đại diện cho các loại hình thư viện trong cả nước đã về tham dự. Các cuộc tham vấn đã đưa lại cho UBVHGD những thu nhận rất bổ ích. Ví dụ, tham vấn với các Bộ  ngành, đã tạo được sự nhất trí về khái niệm, mô hình thư viện, về chính sách đầu tư tập trung của Nhà nước, về tăng cường văn hóa đọc, gợi mở cho sự phát triển nội dung Ngày sách Việt Nam thành Ngày sách và Văn hóa đọc Việt Nam. Đặc biệt 4 cuộc tham vấn các chuyên gia, nhà quản lý, các giảng viên đại học thư viện ở 3 miền đất nước và Thủ đô Hà Nội đã đưa lại nguồn thông tin phong phú, vừa củng cố những đề xuất của Tổ Thẩm tra + Chuyên gia, vừa tranh thủ được ý kiến của đông đảo nhiều người về một số vấn đề còn đang trăn trở. Như: mọi người thống nhất về khái niệm Thư viện, đã nêu bật được bản chất của thư viện; Thống nhất nhận thức quan điểm xây dựng Luật: phải phân quyền trách nhiệm, nêu cao tính tự chủ, trách nhiệm cộng đồng, căn cứ năng lực kinh tế đất nước và địa phương trong đầu tư cho thư viện; sự phân tích của Chủ nhiệm UBVHGD về việc bỏ qua các tiêu chí phân loại vì nó không có ý nghĩa gì; Do điều kiện ngân sách có hạn và cũng là chủ trương đầu tư tập trung, hiệu quả nên Nhà nước chỉ đầu tư cho Thư viện Quốc gia và mạng lưới thư viện tỉnh, thành phố; việc thành lập và đẩu tư cho mạng lưới thư viện huyện, xã là do UBND cấp địa phương quyết định; Chủ nhiệm UBVHGD Phan Thanh Bình đã kết luận trong 4 cuộc tham vấn ý kiến chuyên gia, nhà khoa học thư viện trong tháng 7/2019 rất rõ ràng về trách nhiệm đối với sự nghiệp thư viện: “Bộ VHTTDL lo quản lý nhà nước; Thư viện Quốc gia chịu trách nhiệm hướng dẫn chuyên môn nghiệp vụ; Hội nghề nghiệp lo tuyên truyền, vận động anh chị em toàn ngành tham gia hoạt động xây dựng ngành”. Kết luận này đã tạo điều kiện quan trọng hướng tới sự thống nhất về chuyên môn, nghiệp vụ trong thư viện cả nước, tiền đề tạo nên sức mạnh của ngành thư viện; Đại biểu các thư viện công cộng cũng đã nhận ra sự không hợp lý của xếp hạng thư viện và sự cần thiết làm sâu sắc hơn phương châm “lấy người sử dụng làm trung tâm” trong hoạt động thư viện. Chắc chắn anh chị em thư viện bên ngành GD&ĐT rất vui khi UBVHGD đã sắp xếp đúng vị trí cần có của Thư viện nơi đào tạo nguồn nhân lực cao của đất nước. Có được Điều 14 về Thư viện đại học và Điều 15 về Thư viện cơ sở giáo dục mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông, cơ sở giáo dục nghề nghiệp và cơ sở giáo dục khác, một phần nhờ đông đảo anh chị em các thư viện đại học, trường học trong các cuộc tham vấn ở 3 miền đất nước đã có ý kiến phân tích rất mạnh mẽ và sâu sắc.

Theo hướng kiên trì thuyết phục để có sự đồng thuận cao nhất giữa UBVHGD + Tổ Thẩm tra + UB Pháp luật + Chuyên gia với BST, đã có nhiều buổi họp, BST “vì kiên định quá mức cần thiết” vô tình đã nhầm lẫn vị trí của mình, trở thành người thẩm tra ý kiến của UBVHGD (?). Ví dụ, khi khẳng định vai trò Thư viện Quốc gia trong hướng dẫn chuyên môn, nghiệp vụ cho thư viện cả nước, điều mà BST phải là người hiểu hơn ai hết về yêu cầu tối thiểu này, thì UBVHGD +Tổ Thẩm tra + Chuyên gia đã phải sử dụng cả bộ tài liệu tham khảo gồm 12 bản Luật Thư viện các nước trên thế giới do Thư viện Quốc hội sưu tầm, biên dịch để thuyết phục BST. Thậm chí, để mọi người hiểu cụ thể hơn, tôi đã phải đeo 1 ba lô hơn 13kg gồm 10 bộ sách là những công cụ chủ yếu phục vụ cho cán bộ thư viện Thư viện Quốc gia khi làm công tác phân loại (DDC), miêu tả (AACR2), ứng dụng công nghệ thông tin trong tra cứu mục lục (MARC21), biên mục mới (RDA) đến cuộc họp để giải thích cho các vị ở UB Pháp luật và BST  hiểu việc “hướng dẫn nghiệp vụ” của Thư viện Quốc gia là thế nào?

          Thông qua các cuộc tham vấn rộng rãi, việc bỏ chương Xếp hạng và đánh giá hoạt động thư viện, bổ sung Điều về Thư viện lực lượng vũ trang và vấn đề về thư viện huyện, xã  là những vấn đề nổi cộm còn đọng lại sau tháng 7/ 2019.  Để đảm bảo tiến độ dự án, chuẩn bị cung cấp dự thảo Luật trình cuộc họp lần thứ 36 của UBTVQH, UBVHGD + Tổ Thẩm tra + Chuyên gia đã quyết định xin ý kiến UBTVQH trong phiên họp tháng 8/ 2019. Ngoài các nội dung đã thống nhất trong tháng 7, UBVHGD đã giải trình về mạng lưới thư viện. Báo cáo giải trình đã ghi: “Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ hiện nay, đồng thời để sử dụng có hiệu quả, tiết kiệm kinh phí trong điều kiện ngân sách nhà nước có hạn, các thư viện (trong và ngoài hệ thống) cần có sự liên kết, hỗ trợ lẫn nhau trong bổ sung, chia sẻ, phát huy giá trị tài nguyên thông tin; cung cấp các dịch vụ công thiết yếu, phục vụ nhu cầu học tập, nâng cao trình độ của nhân dân, phát triển văn hóa đọc và xây dựng xã hội học tập ở nước ta. Do vậy, Luật cần quy định rõ mạng lưới thư viện và các hệ thống thư viện trong mạng lưới, làm cơ sở xác định được thư viện trọng điểm, vị trí của các thư viện khác trong mạng lưới, từ đó đề ra các chính sách phát triển sự nghiệp thư viện, quy định việc thành lập thư viện, quyền, trách nhiệm của thư viện và Nhà nước, cơ quan, tổ chức, các nhân liên quan”. Việc đề nghị bỏ chương V: Xếp hạng và đánh giá hoat động thư viện và bổ sung Điều về Thư viện lực lượng vũ trang vẫn là 2 vấn đề còn tồn đọng sau tháng 7 và UBTVQH nhất trí giao cho UBVHGD khẩn trường hoàn thiện dự thảo Luật, đặc biệt các nội dung của Chương III,  để gửi xin ý kiến của 63 đoàn đại biểu các tỉnh, thành.

- Tháng 8/ 2019: Tiếp thu ý kiến UBTVQH, UBVHGD + Tổ Thẩm tra + Chuyên gia và BST đã họp liên tiếp nhiều cuộc trong nửa đầu tháng 8/2019 để chỉnh sửa dự án Luật và thông qua ý kiến giải trình của Thường trực UBVHGD gửi UBTVQH. Tại cuộc họp UBTVQH chiều ngày 14/ 8/ 2019, có thêm Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam và lãnh đạo một số Bộ: VHTTDL, Tư pháp, Thông tin và Truyền thông, Giáo dục và Đào tạo, Khoa học và Công nghệ và đại diện Bộ Quốc phòng tham dự. UBTVQH đã nhất trí với bản dự thảo mới của Luật Thư viện. Đặc biệt, tại cuộc họp, Chủ tịch QH Nguyễn Thị Kim Ngân đã 2 lần phát biểu, nhấn mạnh việc để “Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam” trong Luật là rất cần thiết và cần tiếp tục làm rõ hơn về chính sách đầu tư tập trung của nhà nước cho Thư viện Quốc gia, các thư viện cấp tỉnh và một số thư viện có vai trò quan trọng. UBTVQH đã thống nhất bỏ chương “Xếp hạng và đánh hoạt động giá thư viện” vì nó không phù hợp với chủ trương đầu tư của Nhà nước. (bản Tổng hợp thảo luận tại hội trường chiều 14/8/2019 của UBTVQH). UBTVQH giao UBVHGD hoàn thiện một lần nữa trong tháng 9 và sau đó sẽ gửi bản dự thảo mới Luật Thư viện cho 63 Đoàn đại biểu QH để xin ý kiến.

Thời gian để xin ý kiến của 63 Đoàn đại biểu QH đã cận kề. UBVHGD + Tổ Thẩm tra + Chuyên gia và BST khẩn trương hoàn thiện dự thảo Luật. UBVHGD đã dành thời gian xem xét các nội dung của Chương III. Hoạt động Thư viện. Chương III thực chất là sự định hướng phát triển của thư viện Việt Nam hiện tại và tương lai, ứng dụng thành tựu của khoa học và công nghệ vào hoạt động thư viện. Đặc biệt, mọi người rất tán thành nội dung các Điều về: Nguyên tắc hoạt động thư viện, tiêu biểu là “lấy người sử dụng thư viện làm trung tâm”; Phát triển tài nguyên thông tin; Phát triển thư viện số; Phát triển văn hóa đọc; Liên thông thư viện; Hiện đại hóa thư viện, Truyền thông thư viện…Có thể nói, chương III là chương lõi quan trọng nhất của Luật Thư viện, là thước đo sự tiến bộ nhảy vọt so với Pháp lệnh Thư viện, đã tạo nên diện mạo hoàn toàn mới của Luật Thư viện, phù hợp với yêu cầu xã hội trong thời kỳ cách mạng công nghệ 4.0. Ngày 21/ 8/ 2019, dự thảo Luật Thư viện bản mới đã được gửi đến 63 Đoàn đại biểu QH để xin ý kiến lần cuối cùng trước khi trình QH tại kỳ họp lần thứ 8 QH. XIV.

- Tháng 9/2019: Trong thời gian trước hội nghị, UBVHGD tiếp tục tổ chức các cuộc họp để hoàn thiện dự án Luật. Ngày 16/ 9/ 2019, vấn đề đề nghị bổ sung Điều về “Thư viện lực lượng vũ trang” đã được nêu ra khá quyết liệt. Bộ Quốc phòng đã có văn bản đề nghị vấn đề này với UBVHGD. Ngày 25/ 7, tại Hội nghị tham vấn khu vực phía Bắc, Chủ nhiệm UBVHGD đã tiếp nhận ý kiến của đại diện Hệ thống Thư viện Quân đội. Sau nhiều tranh luận, cuối cùng UBVHGD đã thực hiện quyền hạn của mình trong giai đoạn này và quyết định bổ sung Điều về Thư viện lực lượng vũ trang vào Điều 13, Mục 1 Chương II: Mạng lưới thư viện. Trong Báo cáo giải trình ngày 22/10/2019, “UBTVQH nhận thấy thư viện lực lượng vũ trang được tổ chức theo hệ thống từ Trung ương đến cơ sở và chiếm số lượng lớn (479 thư viện quân đội, 260 thư viện công an). Đối tượng phục vụ của thư viện lực lượng vũ trang rất đa dạng và khác biệt so với các thư viện chuyên ngành, bao gồm cán bộ, chiến sĩ, cả đối tượng bị giam giữ trong các trại giam và cơ sở giáo dưỡng, đặc biệt là nhân dân vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, biên giới, hải đảo, có vai trò tích cực cho hệ thống thư viện công cộng trong điều kiện hoạt động của thư viện công cộng chưa đáp ứng được nhu cầu của nhân dân” (Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Thư viện, ngày 22/10/2019). Đây là một quyết định thấu tình, đạt lý, làm sâu sắc hơn quan điểm xây dựng Luật Thư viện: “ Xây dựng Luật Thư viện góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật theo chủ trương của Đảng và Nhà nước, phù hợp và cụ thể hóa quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, quy định về dân chủ, quyền con người, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân trong lĩnh vực văn hóa, kinh tế, xã hội…quy định tại Hiến pháp năm 2013…”(trích Tờ trình Dự án Luật Thư viện của Chính phủ năm 2018)

Ngày 20/ 9, UBVHGD đã họp toàn thể, thông qua Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Thư viện. Dự thảo Luật đã được UBTVQH cho ý kiến về việc tiếp thu, chỉnh lý tại phiên họp thứ 36 (tháng 8/ 2019) và gửi xin ý kiến các Đoàn đại biểu QH. Tập thể UBVHGD thống nhất tiếp thu ý kiến UBTVQH và các Đoàn đại biểu QH về Những vấn đề chung và những nội dung cơ bản của dự thảo Luật. Những nội dung tiếp thu đã được chỉnh lý trong dự thảo Luật Thư viện ngày 20/ 9/ 2019. Đây là dự thảo Luật Thư viện đã kết tinh hầu hết những tinh thần tiếp thu ý kiến góp ý của đại biểu và chỉ đạo của UBTVQH. Là những người trong cuộc, dẫu rất khắt khe, nhưng khi đọc lại bản Dự thảo áp chót Luật Thư viện này, cũng phải bằng lòng và bất ngờ trước sự tiến triển nhanh, vượt bậc về chất lượng của dự thảo Luật. Chiều ngày 5/ 11/ 2019, mọi người tương đối yên tâm nghe các Đại biểu QH kỳ họp thứ 8 thảo luận tại hội trường lần cuối cùng. 14 ý kiến của Đại biểu đã phát biểu tại hội trường tập trung vào 10 nội dung lớn của dự thảo Luật (bản Tổng hợp ý kiến của các vị đại biểu QH thảo luận tại Hội trường về dự án Luật Thư viện chiều 5/ 11/2019)

- Tháng 10/ 2019: Sau buổi thảo luận tại Hội trường, nhóm làm Luật (Tổ thẩm tra, chuyên gia, UB Pháp luật, BST) ngồi lại để tiếp thu ý kiến ĐBQH, hoàn thiện dự thảo Luật lần nữa. Ngày 22/ 10/ 2019, UBVHGD soạn thảo Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Thư viện (lần 2), gửi xin ý kiến UBTVQH bằng văn bản. Trong đó, UBVHGD đã giải trình thêm về việc thiết kế lại Chương II gồm 2 mục: Mục 1 quy định về Mạng lưới thư viện, trong đó chỉnh lý nội dung về phân loại thư viện thành Điều về Các loại thư viện; bỏ Chương về Xếp hạng và đánh giá hoạt động thư viện, đưa Điều về Đánh giá hoạt động thư viện vào Chương III, ghép 3 điều của Chương V về Quản lý nhà nước thành 1 điều; đưa Điều về Tổ chức xã hội nghề nghiệp về thư viện thành 1 khoản của Điều về Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đối với thư viện; sắp xếp lại một số Điều cho hợp lý hơn. Bản giải trình kèm theo dự thảo Luật Thư viện đã được gửi tới ĐBQH trước khi trình QH bấm nút thông qua.

- Tháng 11/ 2019: Đến lúc này, mọi việc đều suôn sẻ, UBTVQH nhất trí với bản Báo cáo tiếp thu, giải trình và chỉnh lý lần cuối cùng dự thảo Luật Thư viện. Chỉ có 1 điều chỉnh nhỏ theo ý kiến của UB Pháp luật, là tách Điều I, Chương I thành 2 Điều: Phạm vi điều chỉnh và Đối tượng điều chỉnh. Về cơ bản, dự án Luật Thư viện với 6 Chương, 52 Điều đã hoàn chỉnh. Tất cả nín thở, hồi hộp chờ “giờ G” ngày 21/11/2019 QH ấn nút bỏ phiếu.

          Đúng 14h15’, ngày 21/ 11/ 2019, tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XIV, với 442/ 446 đại biểu Quốc hội có mặt đã ấn nút biểu quyết thông qua Luật Thư viện với tỷ lệ phiếu nhất trí rất cao, 91,51%. Cả BST (Bộ VHTTDL) và anh chị em UBVHGD, Tổ Thẩm tra và Chuyên gia (Quốc hội) vỡ òa, sung sướng. Nếu như không ngồi trong Hội trường QH, chắc chúng tôi sẽ hét to: “chúng ta đã có Luật Thư viện rồi!”. Mấy chị em rân rấn nước mắt, sung sướng và hạnh phúc quá!

          Theo quy định, trước khi Chủ tịch QH ký chứng thực ban hành văn bản Luật chính thức, UB Pháp luật được UBTVQH giao nhiệm vụ rà soát, chỉnh sửa kỹ thuật, câu từ, văn phong lập pháp. Ngày 5/12/2019, Chủ tịch QH Nguyễn Thị Kim Ngân đã ký chính thức, phê duyệt Luật Thư viện và chuyển lên Chủ tịch Nước ký Lệnh ban hành Luật Thư viện.

Kết luận:    Hai mươi năm, một chặng đường không dài, ước mơ có một Luật Thư viện tiên tiến, hiện đại phù hợp với thực tiễn hiện nay và tương lai của đất nước đã trở thành hiện thực. Những gì Pháp lệnh Thư viện chưa đạt được thì nay, Luật Thư viện đã bổ khuyết rất tròn đầy. Tinh thần xuyên suốt của Luật Thư viện là vấn đề Văn hóa đọc, việc phục vụ thư viện ở miền núi, biên giới, hải đảo, tới sự phát triển thư viện ở mọi cấp học, từ mẫu giáo, mầm non tới đại học; là tư tưởng lấy người sử dụng thư viện làm trung tâm, tăng cường liên thông thư viện, chuyển đổi số trong hoạt động thư viện, áp dụng khoa học và công nghệ hiện đại vào hoạt động thư viện, đơn giản hóa thủ tục thành lập thư viện, mở rộng quyền tham gia hoạt động thư viện tới mọi người dân; là sự thống nhất về chuyên môn nghiệp vụ trong thư viện cả nước, tăng cường vai trò của Thư viện Quốc gia, các thư viện tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và thư viện có vai trò quan trọng, nâng cao chất lượng hoạt động của tổ chức xã hội nghề nghiệp... Luật Thư viện đã trở thành “Tờ giấy khai sinh”, là “Tấm Hộ chiếu” để thư viện Việt Nam hội nhập với bè bạn năm châu. Chúng ra có quyền tự hào về chất lượng của Luật Thư viện Việt Nam so với hàng trăm Luật Thư viện của các nước trên thế giới!

          Ý định ghi lại cuộc “Cuộc hành trình 20 năm, từ Pháp lệnh Thư viện đến Luật Thư viện” bất ngờ nảy ra trong tôi giữa lúc đang xem chương trình “Ký ức Hòa bình” nhân Ngày 30 Tháng Tư lịch sử, kỷ niệm 45 năm miền Nam hoàn toàn giải phóng, non sông thu về một mối. Thời gian trôi nhanh quá. Mới ngày nào mà nay đã 45 năm rồi! Cũng mới đó mà nay đã sắp tròn 6 tháng kể từ ngày 21/11/2019, ngày QH ấn nút biểu quyết thông qua Luật Thư viện. Chẳng mấy nữa, chuyện ra đời Luật Thư viện sẽ chỉ là một Kỷ niệm trong dĩ vãng, chuyện hoài niệm về một thời đã qua…Bài ca “Hát về cây lúa hôm nay” (Hoàng Vân) vang vọng ngày toàn thắng cứ ngân mãi trong tôi:..“Được mùa thóc lúa chớ phụ ngô khoai. Ăn quả ngọt ngon nhớ người vun trồng”. Vội ghi lại đôi dòng để nhớ, để tri ân những người đã dốc lòng, dốc sức cho sự phát triển của sự nghiệp thư viện.

          Xin cảm ơn UBTVQH. Xin cảm ơn Chủ tịch Nguyễn Thị Kim Ngân với tầm nhìn chiến lược và trái tim nhân hậu đã tạo điều kiện cho Luật Thư viện ra đời!

          Xin cảm ơn UBVHGD đặc biệt là Chủ nhiệm UB Phan Thanh Bình, Phó Chủ nhiệm UB Hoàng Thị Hoa đã rất tâm huyết, kiên định, thông minh, kiên trì thuyết phục, nhưng rất quyết đoán khi cần thiết, luôn có những giải pháp sáng tạo để tháo gỡ khó khăn, xoay chuyển tình hình!

          Xin cảm ơn Tổ Thẩm tra, Chuyên gia, Tổ Thư ký, Thư viện QH, UB Pháp luật và BST đã không phụ sự tín nhiệm của UBVHGD, hoàn thành xuất sắc vai trò của mình cho việc xây dựng Luật Thư viện. Đặc biệt, cảm ơn bà Lê Bích Diệp, bà Nguyễn Thị Sáu (UBVHGD) và ông Tạ Bá Hưng (Chuyên gia) đã giúp đỡ tôi rất nhiều để hoàn thành bài viết này!

 

          Hy vọng, Luật Thư viện sẽ là bệ phóng để sự nghiệp thư viện Việt Nam cất cánh! “Đường lớn đã mở đi tới tương lai. Ngày mai đang bắt đầu từ ngày hôm nay”!..

                                                                                                     Phạm Thế Khang

                                                                          

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. (Báo cáo Kết quả khảo sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về thư viện, ngày 5/3/2018 của UBVHGD)..

2.Tờ trình của Bộ VHTTDL về Dự án Luật Thư viện năm 2018.

3. Báo cáo thẩm tra chính thức Dự án Luật Thư viện của UBVHGDTTN&NĐ tháng 5/2019.

4. Bản Tổng hợp thảo luận tại Hội trường của UBTVQH sáng ngày 13/3/2019.

5. Bản Tổng hợp thảo luận tại Hội trường của UBTVQH chiều ngày 12/4/2019.

6. Báo cáo Tập hợp ý kiến các vị đại biểu QH thảo luận ở Tổ về Dự án Luật Thư viện, ngày 23/5/2019 - Bản của Tổng Thư ký QH.

7. Bản Tổng hợp thảo luận tại Hội trường của QH chiều ngày 11/6/2019.

8. Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý của UB về dự án Luật Thư viện, ngày 22/10/2019.

9. Tờ trình Dự án Luật Thư viện của Chính phủ năm 2018.

10. Nghị quyết Thành lập Tổ công tác của UBVHGDTNTN&NĐQH thẩm tra Dự án Luật Thư viện.

11. Bộ Tài liệu tham khảo gồm 12 đạo Luật Thư viện các nước. Thư viện Quốc hội sưu tầm, dịch thuật 2019.                                                                              

                                                                              

    CVCC Phạm Thế Khang

   Nguyên Giám đốc Thư viện Quốc gia